د .محمد
امين
له‌پێشه‌وه‌وه‌ك پێناسه،فه‌رهه‌نگ /
ثقافه یان culture چیه؟
له‌زۆر بوارو
شوێنا باس وپێناسه‌ی جۆراوجۆر
بۆ فه‌رهه‌نگ كراوه‌به‌ڵام به‌رای به‌نده فه‌رهه‌نگ بریتیه
له: فكر ، هه‌ست ، تێڕوانین ، تێگه‌شتن ،
سلوك /مامڵه‌ی وه
كاردانه وه ى تاك وكۆمه‌ڵه بؤ
ژیان و ده‌وره‌به‌ری به‌ئاستی
جیاواز كه‌هه‌موویان
پێكه‌وه‌مانای
فه‌رهه‌نگ دروست
ئه كه ن. وه جیاوازي
له‌فكر ،
هه‌ست كردن
، تێڕوانین / بینین ، تێگه‌شتن وه‌سلوك
/ مامله‌چ له‌سه‌ر ئاستی
تاك یان كۆمه‌ڵ بنه‌مان وه‌پێناسه‌ن بۆ
جیاوازی فه‌رهه‌نگی تاك
،كۆمه‌ل وه
كۆمه‌ڵگاو
نه‌ته‌وه‌كان
.
هه‌ر كایه‌یه‌كی ژیان
بۆ خۆی فه‌رهه‌نگی خۆی
هه‌یه‌لای تاك
یان گروپ وكۆمه‌ڵ و نه‌ته‌وه‌كان بۆ
نموونه‌فه‌رهه‌نگی سیاسی
، فه‌رهه‌نگی كارگیڕی
ودارای ،فه‌رهه‌نگی كار
تائه‌گاته‌فه‌رهه‌نگی ژیاني
ناو خيزان ، خؤراك /خواردن ، مامه‌ڵه‌و په‌یوه‌ندی انسانه‌كان گه‌ل یه‌كا
…. هتد.
فه‌رهه‌نگی هه‌ر كام
له‌م لایه‌نانه‌ی ژیانیش
كه‌باس كران
دوباره‌له‌فه‌رهه‌نگی سه‌ره‌كی تاك
وه‌كۆمه‌ڵگاوه‌سه‌رچاوه‌ئه‌گرن،
ئه‌وه‌ی كه
په‌یوه‌ندی به‌فه‌رهه‌نگ و
ئابوریه‌وه‌بێ پێش
چه‌ند ساڵ
له‌گۆشه‌ی هه‌فتانه‌ی ئابوری
ئه‌وكاتی
ڕۆژنامه‌ی هاوڵاتی
شرۆڤه‌ی ئه‌وه‌م كرد
بوو كه‌چۆن جۆرو
ئاستی فه‌رهه‌نگی تاك
وه‌گه‌لان وه
هه تا ئاينه كان رؤليان هه يه له سه رپێشكه‌وتنی ئابووری ،به‌ڵام ئه‌وه‌ی لێره‌دا مه‌به‌ستمه‌ئه‌وه‌یه‌كه‌فه‌رهه‌نگی ئابووری
چیه‌و په‌یوه‌ندی چیه
به كؤى فه‌رهه‌نگی گشتي
نه ته وه وگرو‌په كانه
وه . هه‌ڵبه‌ته‌فه‌رهه‌نگی ئابوریش
دووباره‌په‌یوه‌ندی
ڕاسته‌وخۆی
هه‌یه‌به‌فه‌رهه‌نگی تاك
و كۆمه‌ڵگا به‌هه‌موو ئه‌و ڕه‌گه‌زانه‌ی كه‌فه‌رهه‌نگ پێك ئه
هێنن كه له‌سه‌ره‌تاو وه‌ك پێناسه‌ه‌باسمان
كردن.
واته‌فه‌رهه‌نگی ئابوریش
وه‌ك فه
رهه‌نگى هه‌ربوار
ێكی تر بؤ نمونه فه‌رهه‌نگی خۆراك
، كار، مامڵه‌ی كه‌سه‌كان له‌گه‌ڵ یه‌ك وه
هه تا كاردانه وه ى تا ك وه كؤمه ل له گه ڵ وه به رامبه ر رووداوهكان جا چ خؤش يا ناخؤش
بئ …. هتدا ، له‌فكرو
تێگه‌شتن و
تێڕوانین وهه‌ستی تاك
وكۆمه‌ڵه‌وه‌سه‌رچاوه‌ئه‌گرێ چ
له‌سه‌ر ئاستی
فه‌رهه‌نگی ئابوری
تاك یان كۆمه‌ڵگا و
نه‌ته‌وه‌یه‌ك .
كه‌باس له‌فه‌رهه‌نگی ئابوری
ئه‌كرێ بێ
گوومان ئه‌بێ بگه‌ڕێینه‌وه‌بؤ سه‌رچاوه‌ی ئه‌و شته‌ی كه‌ئه‌بێته‌بناغه‌و هێزی
سه‌ره‌كی ئابووری
له‌هه‌ر شوێن
و كاتێكا كه‌لێره‌دا مه‌به‌ست كاڵایه، واته‌به ر‌هه‌م هێنانی
كاڵا به‌هه‌موو ئه‌و لایه‌نانه‌ی كه‌به‌شدارن
له به‌رهه‌م هێنان
،به‌كارهێنان
وه مامله ی كاڵا .
له‌مێژووی
كۆن وتازه‌له‌ناو هه‌ر نه‌ته‌وه‌و گروپيكا
كاڵایه‌ك به‌رهه‌م هاتووه‌كه‌بوه‌ته‌ناسنامه‌ی ئابوری
ئه‌م نه‌ته‌وه‌و گروپه
وه ئه‌م ناسنامه‌یه‌ش كه
پاشخانه كه ى كار ، هێزی بیر، هونه‌رو ته‌كنیكی
كار وه ئاستى
هه‌ستی جوانی
وكارامه‌ییه‌ئه‌بێته‌فه‌رهه‌نگ و
عاده‌تی ئه‌م نه‌ته‌وه‌و گروپه
له به‌رهه‌م هێنانی
كاڵایه‌ك یان
چه‌ند كاڵایه‌ك كه
ئه بنه ناسنامه‌ی ئابووری
نیشتیمانی و نه‌ته‌وه‌یی ، ئه‌گه‌ر سه‌یری كاڵای
هه‌ره‌كۆن و
تازه‌كانی
هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ك بكه‌ین له‌ئه‌فریقیا،
ئاسیا تا ئه‌گاته
ئه‌ورپاو
ئه‌مریكای
لاتین ،ئه‌بینیین
كه‌به‌كاڵاكانیان
ئه‌توانين
نه‌ته‌وه‌و گروپ
و ولات و كشوه‌ره‌كان بناسينه
وه .
بۆ نموونه
له هه‌ندێ كاڵای
خۆراك ،جل و به رگ يا به رهه مي تكنيكي ئه‌توانیت بزانی خاوه‌ن و ناسنامه‌و فه‌رهه‌نگی ئابووری
ئه‌م شوێنه‌كۆئ یه
وه هي كا م نه ته وه يه ه،بۆ نموونه‌خورما
، په‌نیر ،
برنج ، قاوه، مۆز ، ئه‌ڤۆگادۆ ،ئه‌ناناس
، كیوی تا ئه‌گاته
جؤره ها ئاميري تكنيكي كؤن و تازه…. هتدا هه‌ریه‌كه‌یان نیشانه‌و ناسنامه‌ی گه‌ل و گروپێكن
وه‌ئه‌م كاڵایانه‌به‌هه‌موو ڕهه‌نده‌كانی
به‌رهه‌م هێنان
وبه‌كارهێنانيان
فه‌رهه‌نگ وه‌شارستاني
ئه‌م گه‌ل گروپانه
له‌گه‌ل خۆیان
هه‌ڵ ئه‌گرن
.
له‌جیهانی
پیشه‌سازی
وتكنلوجی دا به‌هه‌مان جۆر
هه‌ندی كاڵا
هه‌یه‌كه‌ناسنامه‌ن بۆ
فه‌رهه‌نگی ئابووری
وه‌ڵات ونه‌ته‌وه‌ی به‌رهه‌م هێنه‌ر ، بۆ
نموونه‌مارسیدس
وبی ئیم ناسنامه‌ن بۆ
ئه‌ڵمانیا،
مایكروسوفت
و Apple ناسنامه‌ن بۆ
ئه‌مریكا
وه به‌هه‌مان جۆر
تویوتا و سؤنى و چه‌نده‌ها كاڵای
تر ناسنامه‌ن بۆ
یابان … هتدا .
له‌به‌ر ئه‌وه‌كاڵاكان
چ كلاسیكی و تقلیدی بن یان تازه‌و مۆدێرن جگه له وه ى كه خؤيان
میژوو فه رهه نگن بؤ ئابوورى له له‌گه‌ڵ خۆیانا
ناسنامه‌وفه‌رهه‌نگی نه‌ته‌وه‌یه‌ك يان
گروپ و ناوچه یه ک هه‌ڵ ئه‌گرن بؤ
نمونه كلاشى هه ورامي له هه مان كاتيشا ئه‌بنه‌نیشانه‌بۆ ناسینه‌وه‌ی سه‌رچاوه‌كه‌یان كه‌له‌كام وڵات
وه به‌ده‌ست كام
نه‌ته‌وه‌و گروپ
به‌رهه‌م هاتوون
، ئه‌و فه‌رهه‌نگه‌ی كه‌كاڵاكان
له‌گه‌ڵ خۆیانا
هه‌ڵی ئه‌گرن له‌هه‌مان كاتا
وێنا كردن (تصور) imagination دروست ئه‌كه‌ن له‌هه‌ر شوینێكی
بوونیانا له‌سه‌ر ئه‌م وڵات
و گروپ ونه‌ته‌وه‌ی كه‌به‌رهه‌میان
هيناون ، وه ئه‌م وێنا
كردنه ش بؤ خۆی كاریگه‌ری هه‌یه له‌سه‌ر په‌یوه‌ندیه
كان چ له‌سه‌ر ئاستی
تاك ،كۆمه‌ڵ ، وه‌هه‌تا سیاسی
و دبلوماسی ، بۆ نموونه‌وێنا
كردنی ئیمه بؤ خه‌ڵكی ئه
و شوێنانه كه‌كاڵاكانیان
په‌سه‌ندی ئیمه‌ن كاریگه‌ری هه‌یه‌له‌سه‌ر مامڵه‌مان له‌گه‌ڵ هه‌ر تاك
و گروپێكی ئه‌م وڵاتانه‌وه هه
روه ها كاریگه‌ریشى
هه يه له سه ر په‌یوه‌ندی له
سه ر ئاستی سیاسی ،ئابوري وه دبلوماسی له نيوان نه ته وه كان .
فه‌رهه‌نگی ئابوری
كه‌له‌كاڵاكانا
به‌رجه‌سته‌ئه‌بێ به‌هه‌موولایه‌نه‌كانیه‌وه‌په‌یوه‌ندی
ڕاسته‌وخۆى
هه‌یه‌له‌گه‌ڵ فه‌رهه‌نگی شارساتنی
گروپ ونه‌ته‌وه‌كان .
له‌سه‌ر ئاستی
جیهانی، ئه‌و نه‌ته‌و‌انه‌ی كه‌له‌فه‌رهه‌نگی ئابوری
دا ده‌وڵه‌مه‌ندن به‌هه‌مان ئه‌ندازه‌ش له‌فه‌رهه‌نگی گشتی
نه‌ته‌وه‌ییا ده‌وله‌مه‌ندن وه‌فه‌رهه‌نگی ئه‌وان ئه‌بێته‌فه‌رهه‌نگی باڵاتر،
گه‌شه تر
وه حه زلئ كراوتر، بۆ نمونه فه رهه‌نگی ڕۆژئاوا ، یابانی، كؤري
يا چيني له‌سه‌ر ئاستی
جیهان بونه ته نمونه
/مؤد بۆ چاولێ
كردن ، واته‌فه‌رهه‌نگی ئابووری
ئاوێته‌ی فه‌رهه‌نگی وه‌ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌و گروپه‌كان ئه
بئ چ له‌سه‌ر ئاستی
بچوك یان گه وره .
کۆمینتی مالپه‌ر
کۆمێنتی فه‌یسبووک