فەرید ئەسەسەرد
ئەگەر ساڵی 2009 ریفراندۆمی پرۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستان ئەنجام بدرایە، ئەم ریفراندۆمەی كەئێستا بۆ سەربەخۆیی هەمومان سەرقاڵی ئەنجام دانین، دەبوو بەدووەم ریفراندۆم لەمێژووی سیاسیماندا. ئەگەر ئامادەكارییەكانی ساڵی 2009 بۆ ریفراندۆمی دەستور لەگەڵ ئامادەكارییەكانی ئێستای سەربەخۆیی بەراوردی یەكتری بكرێن، بۆمان دەردەكەوێ كەساڵی 2009 پرۆسەكە لەڕوی یاساییەوە بەڕێچكەی ئاسایی خۆیدا تێپەڕیوەو هیچ كەموكوڕییەكی یاسایی نەبوە.
ساڵی 2008 سەرۆكی هەرێم یاسای ژمارە 16ی دەركرد، تێیدا بڕیار درا پرۆژەی دەستور بخرێتە راپرسییەوەو لەماددەی شەشەم ئەو پرسیارەی تێدا دیاری كرا كەدەبێ بە (بەڵێ) یان بە(نەخێر) وەڵام بدرێتەوەو لەماددەی 8 دا ئەركی سەرپەرشتی كردنی پرۆسەی راپرسییەكە بەكۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن سپێردرا.
ساڵی 2009 سەرۆكی هەرێم یاسای ژمارە 9ی هەموار كردنەوەی یاسای ژمارە 16ی دەركردو تێیدا لەماددەی یەكەمدا رۆژی ریفراندۆم دیاری كرا كە 25ی تەموزی ئەو ساڵە بوو. بەدوای ئەمەوە، یاسای ژمارە 10 دەرچوو كەتێیدا پێداچونەوە بەڕۆژی ئەنجامدانی ریفراندۆم كراو لەبڕگەی دووەمی ماددەی یەكەمدا وا دانرا كەهەردوو سەرۆكایەتیی پەرلەمان‌و حكومەتی هەرێم پێكەوە رۆژێك بۆ ریفراندۆم دیاری دەكەن.
ساڵی 2009 رەوتی یاسایی لەهەرێمی كوردستان بە بەراورد لەگەڵ ئێستادا باشتر بەڕێوە دەچوو. لە كەسمان نەبیستووە رایەكی نایاسایی وا دەربڕێ كەگوایە ریفراندۆمی دەستور پێویستی بەپەرلەمان نییەو نابێ پەرلەمان هیچ رۆڵێكی لەپرۆسەكەدا هەبێ یاخود ریفراندۆم بەبێ پەرلەمان بەڕێوە دەچێ. گومانی تێدا نییە كە لەساڵی 2009دا یاسا لەكوردستان سەروەرتر بوو، هیچ دامودەزگایەكی شەرعیش پەك نەخرا بوو. ئەمە لەبەرەنجامی كۆتاییدا، بەڕونی پیشانی دەدا كەسەروەریی یاسا لەكوردستان بە بەراورد لەگەڵ ساڵی 2009 لە پاشەكشەدایە.
ئەگەر لەڕوی لۆجیكەوە، ریفراندۆمی ئەنجامنەدراوی ساڵی 2009ی دەستورو ریفراندۆمی ئەمساڵی سەربەخۆیی بەراوردی یەكتری بكەین، بۆمان دەردەكەوێ كە لەڕوی بایەخی سیاسییەوە ریفراندۆمی سەربەخۆیی لەریفراندۆمی دەستور كاریگەرترو گرنگترەو زۆرتریش پێویستی بەپەرلەمانە. لەڕاستیدا ریفراندۆم هەر ریفراندۆمە. دوو جۆر ریفراندۆم نییە كە یەكێكیان پێویستی بەیاساو رێساو پەرلەمان بێ (وەك ریفراندۆمی دەستور)و جۆرێكی تر كەهیچ پێویستی بەیاساو رێساو پەرلەمان نەبێ (وەك ریفراندۆمی سەربەخۆیی). لەڕاستیشدا باشترین گوزارشت لەڕێزگرتن لەسەربەخۆیی، بە ڕێزگرتن لەیاساو رێساكان دەست پێ دەكا. ئەگەر یەكەم هەنگاو بەرەو سەربەخۆیی بەپێشێل كردنی یاسا دەست پێ بكا، نابێ كەس ئومێد لەسەر ئەوە هەڵچنێ كەسەربەخۆییەكە دەوڵەتی یاسای لێ بەرهەم دێ.
تیۆریی دورخستنەوەی پەرلەمان لەریفراندۆم تیۆرییەكی گوماناوییەو تەنانەت مەترسیی بۆ سەر هەموو پرۆسەكە هەیە. ئەمە بەم واتایە دێت كەمەسەلەكە پێویستی بە ڕەواندنەوەی گومانەكانەو بەبێ ئەوە زۆر ئەستەمە پرۆسەیەكی سەركەوتوو بەڕێوە بچێ. پەرۆشی بۆ سەربەخۆیی‌و بەڕێوەچوونی پرۆسەیەكی بێ كەموكوڕی، دەبێ بەكردار رەنگ بداتەوەو دڵنیایی بداتەوەو هاووڵاتییان كەبارودۆخی پاش سەربەخۆیی زۆر لەبارودۆخی پێش سەربەخۆیی باشتر دەبێ. ئەمەش پێویست بەڕێككەوتنی سیاسیی هەموو لایەنە سیاسییە كاریگەرەكان دەكات.
ساڵی پار، بەر لەوەی ئۆپەراسیونی رزگاركردنی موسڵ دەست پێ بكا، ئاراستەیەكی بەهێز لەهەرێمدا هەبوو، بەتایبەتی لەهەولێر، سەبارەت بەوەی كەنابێ هێزی پێشمەرگە بەبێ مەرج بەشداری لەئۆپەراسیۆنەكەدا بكا. مەرجەكەش ئەوە بوو كەپێش دەستپێكردنی ئۆپەراسیۆنەكە، دەبێ رێككەوتنی سیاسی دەربارەی شێوەی بەرێوەبردنی پارێزگای نەینەوا پاش رزگاركردنی، لەنێوان لایەنە سیاسییە پەیوەندیدارەكاندا بێتە دی. بەهەمان ئەو پێودانگە، ئەگەر بەڕێوەبردنی پارێزگایەك، پاش رزگاركردنی، پێویستی بەرێككەوتنی سیاسی بێ، بەدڵنیاییەوە بەرێوەبردنی وڵاتێك، پاش سەربەخۆبونی، زۆرتر پێویستی بەرێككەوتنی سیاسییە لەسەر هەموو مەسەلەكان، لەدەستورو سیستمی سیاسییەوە تا وردەكارییە بچوكەكان. رێككەوتنی سیاسیی پێشوەخت، ریفراندۆمێكی بێ كێشەو سەربەخۆییەكی بێ گێچەڵ و بێ ئاڵۆزی بۆ كوردستان دەستەبەر دەكات‌و لەهەمووی گرنگتر ئەوەیە كەئەو رێككەوتنە كوردستانی سەربەخۆ لەسیناریۆ زیانبەخشەكەی باشوری سودان دوور دە
کۆمینتی مالپه‌ر
کۆمێنتی فه‌یسبووک